niedziela, 15 lutego 2015

Dobra osobiste a godziwe warunki mieszkaniowe


Prawo do niezakłóconego korzystania z energii elektrycznej nie jest dobrem osobistym.

Szczególny związek dobra osobistego z naturą człowieka wyłącza możliwość ujmowania w tych kategoriach dóbr innego rodzaju, wprawdzie wpływających, na jakość ludzkiego bytowania, ale pochodzących z zewnątrz, niewywodzących się z istoty człowieczeństwa (…). Godziwe warunki mieszkaniowe są realizacją dostępu do dóbr cywilizacyjnych, ułatwiających i uprzyjemniających codzienne bytowanie, ale utrata możliwości korzystania z bieżącej wody nie godzi w podstawowe atrybuty człowieka.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 7 maja 2014 r.
(sygn. akt I ACa 1311/13)


Z uzasadnienia wyroku:

Podstawą roszczenia powoda o zapłatę zadośćuczynienia było twierdzenie, że na skutek działania pozwanego polegającego na zleceniu odcięcia dopływu wody do budynku przy ul. (...) w Ł., naruszone zostało dobro osobiste powoda, jakim jest godność, prawo do poszanowania życia prywatnego, rodzinnego i domowego. A zatem roszczenie powoda należy zanalizować w świetle przesłanek, wynikających z art. 23 k.c. i 24 k.c. w związku z art. 448 k.c. (…). Powód, jako podstawę odpowiedzialności pozwanego za naruszenie dóbr osobistych wskazał nienależyte wykonanie umowy najmu. Zdaniem Sądu I instancji na pozwanym ciążył obowiązek dokonywania napraw instalacji wodnej, a zatem pozbawienie powoda dostępu do wody bez wskazania ewentualnego alternatywnego źródła tej wody, w celu wpłynięcia na powoda, aby zapłacił sporną zaległość, w sposób ewidentny narusza zarówno zasady współżycia społecznego, jak również dobre obyczaje, narażając przy tym powoda na niepotrzebne komplikacje zdrowotne i wydatki finansowe, jak również znaczne problemy związane z codziennym życiem, wpływając ponadto negatywnie zarówno na psychiczne i fizyczne odczucia danej osoby. W ocenie Sądu a quo nie można zaakceptować sytuacji, w której określona osoba, z pominięciem właściwych organów państwa, stara się w sposób bezprawny wyegzekwować świadczenie, naruszając przy tym jej godność, wartości osobiste, jak również wpływając na jej zdrowie, czy samopoczucie. (…) Tak, więc powód wykazał fakt naruszenia dobra osobiste przez pozwanego, przy czym pozwany nie wykazał żadnej okoliczności wyłączającej jego odpowiedzialność. Nie można za takową uznać podnoszona przez niego okoliczność niewnoszenia przez lokatorów opłat za wodę. (…0. Zdaniem Sądu zadośćuczynienie w kwocie 15.000 zł będzie odpowiednią rekompensatą za doznane krzywdy. Oczywiste jest, że szkody niemajątkowej nie da się wymierzyć w kategoriach ekonomicznych. Krzywda powoda może jednak być złagodzona poprzez dostarczenie mu zasądzonej kwoty. (…).

Apelację od wyroku złożyły obie strony.
Rozstrzygając sprawę Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Natomiast odnosząc się do zagadnienia podstawowego, jakie zostało przedstawione Sądowi II instancji do rozstrzygnięcia obiema apelacjami trzeba stwierdzić, że podzielając w pełni powołane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku poglądy, co do istoty i charakteru dobra osobistego, jako takiego, nie mogą one usprawiedliwiać treści zapadłego wyroku. Do powstania roszczeń określonych w art. 24 § 1 k.c. niezbędne jest ustalenie dobra osobistego podlegającego ochronie, o którym mowa w art. 23 k.c., jego naruszenia i bezprawności działania sprawcy. W konsekwencji powód w sprawie o ochronę dobra osobistego ma obowiązek wykazać działania pozwanego, które stanowią naruszenie jego dobra osobistego (wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2009 r., I PK 210/08, M.P.Pr. (...)). Rozpoznając zatem sprawę o ochronę dóbr osobistych Sąd powinien w pierwszej kolejności ustalić, czy doszło do naruszenia dobra osobistego, a w przypadku pozytywnej odpowiedzi dopiero może badać, czy działanie pozwanego może być uznane za bezprawne (por. z wyrokiem SN z dnia 2 lutego 2011 r., II CSK 431/10, LEX nr 784917 oraz wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 8 lipca 2011 r., I ACa 375/11, LEX nr 898646).

Oczywistym jest, że katalog dóbr osobistych podlegających ochronie, zawarty w art. 23 k.c. nie jest wyczerpujący. Pod wpływem judykatury i doktryny lista dóbr osobistych jest ciągle poszerzana, co jednak nie może oznaczać całkowitej dowolności w tym aspekcie. Trafnie zarzuca apelujący pozwany, że Sąd a quo precyzując pojęcie dobra osobistego w istocie odwołał się do pojęcia szerszego, jakim jest godność osobista każdego człowieka, w tym godność związana z wykonywaniem określonych czynności, tym samym dokonując utożsamienia dóbr osobistych z prawami i wolnościami człowieka i obywatela. Kodeks cywilny nie zawiera definicji dobra osobistego. W art. 23 k.c. przytoczono jedynie przykładowo dobra za takie uznawane. Próby sprecyzowania użytego w art. 23 k.c. pojęcia podjęła się nauka i orzecznictwo, zgodnie akcentując właściwości, jakie musi wykazywać określona wartość, aby mogła zyskać rangę dobra osobistego. Podkreśla się, że są to wartości niemajątkowe, nieodłącznie związane z człowiekiem i jego naturą, stanowiące o jego wyjątkowości i integralności, jego godności i postrzeganiu w społeczeństwie, umożliwiające mu samorealizację i twórczą działalność, niepoddające się wycenie w ekonomicznych miernikach wartości. Dobra te nie zależą od ludzkiej woli ani wrażliwości. Do katalogu dóbr wymienionych przez ustawodawcę dodać można wiele innych, takich jak prawo do intymności i prywatności, płeć, prawo do planowania rodziny, tradycja rodzinna, pamięć o osobie zmarłej lub więź między członkami rodziny (uchwała SN z dnia 20 października 2010 r., III CZP 76/10, OSNC- ZD 2011, nr B, poz. 42 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2011 r., II CSK 537/10, LEX nr 846563).

Szczególny związek dobra osobistego z naturą człowieka wyłącza możliwość ujmowania w tych kategoriach dóbr innego rodzaju, wprawdzie wpływających, na jakość ludzkiego bytowania, ale pochodzących z zewnątrz, niewywodzących się z istoty człowieczeństwa (wyrok SA w Warszawie z dnia 3 września 2013 r., I ACa 176/13, LEX nr 1363396). Dla przykładu nie jest dobrem osobistym prawo do niezakłóconego korzystania z energii elektrycznej, gdyż mimo powszechnego charakteru elektryfikacji, wynikającego z regulacji przyjętych w art. 5a ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne, jest realizacją dostępu do dóbr cywilizacyjnych, ułatwiających i uprzyjemniających codzienne bytowanie, ale utrata możliwości korzystania z elektryczności nie godzi w podstawowe atrybuty człowieka. Utrudnia i komplikuje jedynie jego życie, jednak zapobieżenie tym niewygodom jest możliwe, chociaż wiąże się z wydatkami. Nie można, wykluczyć wypadków, w których naruszenie obowiązku dostawy energii elektrycznej doprowadzi do naruszenia dóbr osobistych, będą to jednak inne dobra niż prawo do korzystania z prądu (wyrok SN z dnia 15 października 2010 r., V CSK 90/10, LEX nr 1001338). Prawo do niezakłóconego korzystania z energii elektrycznej nie jest, zatem dobrem osobistym (wyrok SN z dnia 7 grudnia 2011 r., II CSK 160/11, OSNC 2012/6/75, LEX nr 1112726, Biul.SN 2012/2/11, M.Prawn. 2012/16/872-873). Jako dodatkowy argument przemawiający przeciwko uznaniu prawa do energii elektrycznej za dobro osobiste można wskazać odpłatność korzystania z niej. Skoro uzyskanie i utrzymywanie dostępu do energii elektrycznej wymaga spełnienia ekwiwalentnego świadczenia pieniężnego, nie jest to dobro osobiste, które ma charakter niematerialny, wynika z istoty człowieczeństwa, a zatem jego powstanie nie jest uzależnione do zapłaty, istnieje bezwarunkowo.

Zdaniem tutejszego Sądu powyższe rozważania mają w pełni zastosowanie w przedmiotowym stanie faktycznym. Nie można podzielić poglądu Sądu I instancji, że oczekiwanie najemcy zapewnienia odpowiednich, godziwych warunków mieszkaniowych ze strony podmiotu wynajmującego, w tym prawa korzystania z bieżącej wody w kranie, stanowi dobro osobiste. Godziwe warunki mieszkaniowe są realizacją dostępu do dóbr cywilizacyjnych, ułatwiających i uprzyjemniających codzienne bytowanie, ale utrata możliwości korzystania z bieżącej wody nie godzi w podstawowe atrybuty człowieka. Utrudnia i komplikuje jedynie jego życie, jednak zapobieżenie tym niewygodom jest możliwe, chociaż wiąże się z wydatkami. Skoro uzyskanie i utrzymywanie dostępu do bieżącej wody wymaga spełnienia ekwiwalentnego świadczenia pieniężnego, nie jest to dobro osobiste, które ma charakter niematerialny, wynikający z istoty człowieczeństwa. W ustalonym stanie faktycznym pozwany zobowiązał się do wynajęcia lokalu wyposażonego w wodę, nie dotrzymanie tego warunku mogło być uznane jedynie za naruszenie kontraktu i mogło skutkować tylko odpowiedzialnością odszkodowawczą na podstawie art. 471 k.c.

Niezależnie od tego trzeba podkreślić, że działania pozwanego były reakcją na zachowanie nie tylko powoda, ale również innych najemców, którzy nie uiszczali stosownych opłat za wodę i korzystanie z mediów, co obciążało jedynie pozwanego. Odcięcie dostawy wody było kłopotliwe również dla samego pozwanego, który zamieszkiwał i zamieszkuje na terenie spornej posesji. Żądanie zapłaty zadośćuczynienia w tej sprawie jest oparte na art. 448 k.c., który - jak przyjmuje się dość powszechnie w piśmiennictwie (por. np. B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, W sprawię wykładni art. 448 k.c., PS 1997, nr 1, s. 3 i n.; M. Safjan (w:) Kodeks..., s. 1464; A. Szpunar, Zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową, Bydgoszcz 1999, s. 212; J. Pietrzykowski, Nowelizacja kodeksu cywilnego z 23 sierpnia 1996 r., PS 1997, nr 3, s. 3) wskazuje na konieczność wykazania, iż doszło do naruszenie dobra osobistego, które musi być kwalifikowane, jako czyn niedozwolony, a dodatkowo musi być zawinione. A zatem przesłanką przyznania świadczeń przewidzianych w art. 448 k.c. (obu roszczeń objętych jego treścią) jest wina sprawcy naruszenia dobra osobistego - zarówno umyślna, jak i nieumyślna, w tym nawet culpa levissima, czyli podstawą tej odpowiedzialności jest nie tylko bezprawne, ale także zawinione działanie sprawcy naruszenia dobra osobistego. Za takim stanowiskiem przemawia przede wszystkim usytuowanie art. 448 k.c. w obrębie tytułu VI "Czyny niedozwolone", dla których podstawową zasadą odpowiedzialności jest wina. Gdyby uwzględnienie żądania pieniężnego zależało wyłącznie od bezprawności naruszenia dobra osobistego, instytucja ta umieszczona zostałaby w części ogólnej kodeksu cywilnego, w obrębie art. 24 k.c. Nadto ograniczenie możliwości przyznania świadczeń, o których mowa w omawianym przepisie, do wypadków zawinionego naruszenia dóbr osobistych pozwala na uzasadnienie celowości utrzymania art. 445 k.c. W ustalonych okolicznościach sprawy powód nie wykazał winy pozwanego w złożeniu wniosku o odcięciu wody, co jeszcze dodatkowo czyni powództwo bezzasadnym.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz