Proste przyjęcie spadku a art 5 k.c.

Konstrukcja prawna prostego przyjęcia spadku wobec braku złożenia odpowiedniego oświadczenia w przepisanym terminie (art. 1015 § 1 i 2 k.c.) może w okolicznościach faktycznych konkretnej sprawy naruszać zasady współżycia społecznego (art. 5 k.c.).

 

Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 17 lipca 2014 r.

(sygn. akt I ACa 516/2013)

Źródło: LexPolonica nr 8719411

Należy dodać, że ostatnia nowelizacja kodeksu cywilnego zmienia stan prawny w zakresie oświadczeń spadkowych - zasadą będzie przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Obecnie ustawa powyższa znajduje się w Senacie. Tym niemniej nowe przepisy będą stosowane tylko do spadków otwartych po dacie ich wejścia w życie.

Z uzasadnienia wyroku:

(...) sp. z o.o. w S. domagała się zasądzenia na jej rzecz solidarnie od pozwanych B.R., B.S. i M.S. (1) kwoty 100.512,27 zł wraz z odsetkami umownymi naliczanymi według zmiennej stopy procentowej wynoszącej czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztami procesu. Strona powodowa wskazywała, że jest nabywcą wierzytelności wynikającej z umowy pożyczki nr (...) z dnia 5 października 2007 r. zawartej pomiędzy (...) a E.B. Pożyczka wyniosła 80.000 zł, poręczycielem był J.S. (1). P. nie regulowała rat pożyczki, poręczyciel - mimo kierowanych do niego wezwań - także nie spłacił pożyczki. J.S. (1) w dniu 5 marca 2009 r. zmarł. Pozwani są rodzeństwem zmarłego poręczyciela i jego ustawowymi spadkobiercami ponoszącymi solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Pozwani wnosili o oddalenie powództwa. Zarzucali, że nie wiedzieli o istnieniu zobowiązania. Wskazywali, że znajdują się w trudniej sytuacji materialnej, nie złożyli oświadczenia o odrzuceniu spadku po J.S. (1) z uwagi na nieznajomość prawa. Zarzucali, że dochodzenie spłaty pożyczki od spadkobierców poręczyciela nie zaś od pożyczkobiorczyni narusza zasady współżycia społecznego. Pozwani podnosili też, że powództwo jest przedwczesne, jako że zamierzają wystąpić do sądu z wnioskiem o przywrócenie terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłym bracie. Sąd Okręgowy w J.G. wyrokiem z dnia 29 stycznia 2013 r. uwzględnił powództwo w całości. (…)

W złożonej apelacji pozwani domagali się zmiany zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa, ewentualnie jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. Zarzuty apelacyjne dotyczyły naruszenia art. 233 k.p.c. przez dowolną ocenę materiału dowodowego i przyjęcie, że pozwani są spadkobiercami J.S. (1), mimo braku postanowienia sądowego o stwierdzeniu nabycia spadku. Zdaniem skarżących jedynie w toku postępowania spadkowego można w sposób pewny ustalić krąg spadkobierców. (…).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Wyniki postępowania przed Sądem Rejonowym w L. o uchylenie się od skutków nie złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po J.S. (1), mają dla rozstrzygnięcia w rozpoznawanej sprawie istotne znaczenie, ale nie znaczenie przesądzające. Sąd Okręgowy w motywach zaskarżonego wyroku prawidłowo wyjaśnia podstawę prawną odpowiedzialności pozwanych za długi zmarłego brata wchodzące w skład spadku po nim. Sąd pominął jednak próbę oceny żądania w kontekście zasad współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Tymczasem w piśmiennictwie i orzecznictwie Sądu Najwyższego zgodnie wskazuje się, że przepis art. 5 k.c. powinien być wzięty pod uwagę przy rozstrzyganiu każdej sprawy cywilnej i to niezależnie od tego co jest źródłem prawa podmiotowego będącego podstawą zgłoszonego roszczenia, jak również niezależnie od tego jaki podmiot roszczenie to zgłosił (por. przykładowo wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2014 r. IV CSK 196/2013 LexPolonica nr 8261541). W rozpoznawanej sprawie spadkobiercami zmarłego brata jest rodzeństwo. Są to osoby nie posiadające wykształcenia innego jak zawodowe. Ich świadomość prawna jest bez wątpienia na poziomie elementarnym. Spadkobiercy nie utrzymują ze sobą bliskich stosunków pochłonięci własnymi troskami i kłopotami ze zdrowiem. Nie sposób pominąć charakteru długu spadkowego. Zmarły osobiście nie był dłużnikiem, poręczył pożyczkę znajomej. Nie ma żadnych danych świadczących, że tą informacją dzielił się z rodzeństwem.

W ocenie Sądu Apelacyjnego żądanie zapłaty tego długu spadkowego stanowi ze strony pożyczkodawcy (nabywcy wierzytelności) nadużycie prawa i na ochronę prawną nie zasługuje. Trzeba też wskazać na toczącą się od wielu miesięcy w gronie teoretyków i praktyków prawa dyskusję, w której wskazuje się na nieadekwatność konstrukcji prawnej przewidzianej w art. 1015 § 2 k.c. w obecnych warunkach społecznych i gospodarczych. W dyskusji tej podkreśla się, że obecna regulacja stawia w uprzywilejowanej sytuacji wierzycieli spadkodawcy (przede wszystkim duże instytucje finansowe), a krzywdzi spadkobierców. Efektem tej debaty jest projekt nowelizacji art. 1015 § 2 k.c. przez nadanie mu brzmienia: „Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza”. Bez względu na dalsze losy projektowanej nowelizacji art. 1015 § 2 k.c. należy stwierdzić, że uwzględnieniu powództwa w niniejszej sprawie sprzeciwiają się zasady współżycia społecznego, a to elementarne poczucie sprawiedliwości oraz lojalności instytucji życia publicznego wobec obywateli. Dodatkowo wskazać trzeba na konieczność wydawania wyroków wewnętrznie spójnych, logicznych. Wobec skutecznego odrzucenia spadku przez M.S. (1), uwzględnienie powództwa wobec B.R. i B.S. byłoby rażąco niesprawiedliwe.